گونش و آسلان – ایلاهی حاکیمیت، گوج،حیمایه دارلیق،و خیلاصکارلیق رمزیدیر

ساراوسسی : آشاغیدا گلن یازی نی قوزئی لی سویداشیمیز راماضان قافارلی ازمیشدیر. راماضان قافارلی بیر سیرا دوزگون فاکتلارا و قایناقلارا اساسلاناراق آسلان و گونش سیمولولون آذربایجانا و داها تورکلره یاد اولماماسینی ثبوت ائدیرلر. اصلینده بو زامان ایران آدلانان اؤلکه نین بایراغیندا عکس اولونان آسلان و گونش تورکلره عایید سیموولدور کی بو حاقدا مهران باهارلی نین یازدیغی مقاله ده چوخ دیرلی گوزه گلیر. ساراو سسی وبلاگی سویداشلاریمیزین راحاتلیغی اوچون آشاغیداکی یازینی لاتین الیفباسیندان عربجه الیفباسینا چئویریبدیر.

مولیف:راماضان قافارلی
کاغان آسلان
مطبوعاتدا ایکی آرخئتیپیک سیموولون آذربایجانا یاد اولدوغو مولاحیظه سینی اوخویوب حیرتلندیم. گورسن پرزیدنت عابیده سینده کی گونش و آسلان رمزلرینی آنجاق فارسلا باغلایانلار اولو اغوز و دده قوروقودن آدینا یازیلمیش اسکی عابیده لری اوخویوبلارمی؟بوزاخلارین گونشین اؤولادلاری اولماسی حاققینداکی تصووردن خبرلری وارمی؟بلکه"آنام آدین سورسان- قابا آغاج،آتام آدین سورسان –کاغان آسلان"-دئین باسات دا فارسدیر؟ بئله چیخیر کی "گون چیخ،گون چیخ،کهر آتی مین چیخ..."چاغیریشیلا گونشه تانری کیمی تاپینان ،آتلارینی اونون یئر اوزوندکی نیشانه سی- سیخیارپاقلی پالید آغاجینا قوربان کسن قافقاز هونلاری دا فارسلارین تورمله لریدیر؟...اصلینده دونیانین اکثر خالقلارینین تصوورونده آسلانلا گونش عینی رمزی معنا یوکو داشیییر. هر شئیی اینکار ائتمک له اؤزونو چوخ بیلمیش و میللت چی تک گوسترمک مومکون دئییل.
قارشیمدا آرختیپیک سیمووللارا عایید اوندان چوخ ائنسیکلوپدییا وار. اونلارین هئچ بیرینده آسلان و گونش فارسلارلا ،یا دا کنکرت شکیلده هر هانسی بیر خالقلا علاقه لندیریلمیر. عکسینه یازیلیر کی "آسلان حکمدارلیق قودرتینی،ایشیقلا اودو و گونشی بیلدیریر. بو آد یای مؤسومونده اولدوز بورگونو(23ایولدان23آوگوستا قدر)اؤزونده داشیییر. آسلان سیموولو چوخ اسکی چاغلاردا فداکارلیق و قانونا حصر اولونان شبیهلری فورمالاشمیش ،ایلاهی حاکیمیتی،گوجو ،حیمایه دارلیغی و مودافیعه نی معنالاندیرمیشدیر. هر بیر عنعنوی مدنیت ده بو سیموولون اوزونه مخصوص شکیلده شرحینه راست گلیریک"
[Bax: «Ensiiklopediya: simvolı, znaki, emblemı / Avt. - sost. V.Andreyeva i dr. – M.: OOO «İzdatelğstvo Astral»; OOO «İzdatelğstvo AST», 2004, s. 273].
فاکتلار تصدیق له ییر کی ،آرختیپیک سیمووللاردان اوچو – گونش،آسلان و قارتال اکثر خالقلارین (ائله جه ده تورکلرین) ایلکین تصوورنوده حاکیمیت –دوولت،ایقتیدارلیق،سونسوز قووت ،خیلاصکارلیق آنلامیندا آنیلیر. بو وارلیقلارین رمزی معنالارینین میدانا گلمه سینین تاریخی او قدر قدیمدیر و اکثر مدنیت لرده اؤزونه اساسلی شکیلده یئر آلیر کی ،ایندی کنکرت شکیلده هانسی ائتنوسا مخصوص لوغونو سؤیله مک چتیندیر.اونا گوره ده گونش وآسلانین آذربایجان رئسپوبلیکانین دولت رمزینه چئوریلن پرزیدنتین گنجه شهرینده کی عابیده سینده عکس ائتدیریلمه سی باشقا سببدن کیملریسه قیجیپلاندیریر. بعضی لری اولولاریمیزین موقدس سایدیقلاری رمزلری بئله کیملرینسه آدینا یازماغا حاضیردیلار،تکی "اوریژینال"فیکیر سولدیکلرینی اوزه چیخارماقلا دیققتی اؤزلرینه جلب ائتسینلر. ایندی 20 فایز تورپاغینی ایتیرمیش آذربایجان تورکو مکرلی دوشمنله اوز به اوز دوردوغو بیر واختدا اؤز ایلکین دونیاگوروشونو ،اولو بابالارینین ائرنلی یینین نیشانه لرینی ده دانمالیدیرمی؟ عومومیتله ،گونشه تاپینمایان خالق یوخدور. منبع لرده اودلا ، گونشله علاقه لنن قارتال و آسلان حاکیمیتین ایشاره سی کیمی وئریلیر بوسببدن ده بیر چوخ دولتلرین گئربینده همین وارلیقلارین (آسلان ایسوئچ،نیدرلند،بویوک بریتانیا ،چک اسلوواکی،بولغاریستان،هیندیستان،ایران،کانادا،ایسپانیا،قارتال ایسه روسیا ،پولشا آمستریا و آلمانیا )شکلینه یئر آیریلیر. آسلانلا قارتال پروتوتورک طایفالاریندا دا اوجالیق، بویوکلوک ،ووقار، هونر رمزی تک گوتورولوردو. چونکی گوزونو دونیایا آچان اولو بابالاریمیز طبیعت له تماسدا اولاندا گورموشلر کی ،تکجه بو ایکی وارلیق قیزمار گونشه اوزون وددت باخماغی باجاریر و ایتی شوعالار تکجه اونلارین گوزلرینی کور ائتمیر.آریستوتل ده قارتاللا آسلانین گونشه تاماشا ائتمک باجاریغیندان حیرانلیقلا بحث آچمیشدیر. گونش نورونو و آسلانلیغی آذربایجان تورکلرینین الیندن آلماغا چالیشانلارین نظرینه اولو تورکون بیر نئچه اینانجی نی تاریخی فاکتلاری چاتدیرماق ایستردیم.
دونیا خالقلارینین اکثریتینین تصوورونه گوره ،بشریت بویوک قضادان سونرا نوحون اوولادلاریندان تورمیشدیر. ف.رشیدالدین "اوغوزنامه" سینده گوستریلیر کی ،اوغوزون (اوغوز تورکلرینین) اولو باباسی نوحون تورکوستاندا مسکونلاشان اوغلو یافسدیر. تورک یازیلی عابیده سی "هاننامه"«Hannamə» ده ایسه دئییلیر: "یافسین 12 اوغلو واردی. یجوج و مجوج ،بو جوجوقلارین گونش گیبی پارلایان یوزلرینی گورونجه ،دایانماییپ کارنولباکار Karnülbakarداغینا کاچیرلار. بونلار یئرلریندن چیخیپ دونیانی ییکماک ایسته ییرلر. بونون اوچون ده بویوک کارنین Karneyn عنوانینی داشیان هورموز –خان بویوک بیر ست(سد) یاپدیرتدی. بو آلتمیش ییلده بیتدی. هر اتوز ییلا کارپ دئدیکلریندن و ست ده ایکی کارپدا بیتتییندن ، اونا بو آدی وئرمیشلردیر..."
(Baheddin Ögel. Türk mitolojisi (kaynakları ve açlamaları ile destanları) I cild, Türk Tarix Kurumu Vasımevi, Ankara, 1989, s. 382)
دیققت یئتیرین ،میفده تورک نسیللری باشلانغیجدا گونش تک پارلاقدیرلار و ایران اراضی سینده (گونئی آذربایجان)یئرلشن کارنولباکار Karnülbakar داغیندا مسکونلاشیرلار فان هونرلیسینین آدی زردوشت دینینین باش تانری سی هورموزدور(Ahur-Məzd) . طبیعی دیر کی ،بو آدین خئییر تانریسینا فارسلار پناه آپاراندان سونرا کی فورمادا ایشلدیلمه سی کلاسیک شرق مدنیتی عنعنه سیندن ایرلی گلیر. لاکین ماراقلی سی اودور کی ،یافسین گونش اوزلو اولادلاری آسلان و قوردلاردیر.متن ده یازیلیر:..."یافسین جوجوقلارینین هپسی "هامیسی" آرسلان و کورت اولویولار. آرسلان پادیشاه لارا و کورت دا نوکرلره دئرلر. آرسلانلار هپ حان "خان" و سولطان اولانلاردیر. کورتلار ایسه هپ اؤزبک و ائشکیالار(آلمان)دیر".گوروندویو کیمی اوستونلوک هامینین تورکون اولو اجدادی تک تانیدیغی بوز قوردا دئییل ،آسلانا وئریلیر. بو سببدن ده بیر چوخ منبع لرده تورکون توره ییشی آسلانلا علاقه لندیریلیر. XIV یوزایللیکده میصیرده یاشامیش ،تورک –سلجوق منشا لی ابو بکر ایبن عابدوللاه ایبن آیبک الدوادارینین

" əbu-Bəkr ibn Abdullah ibn Aybək əd- Davadari"
معلوماتیندان آیدین اولور کی ،اوغوزلار چوخ اسکی چاغلاردا موجود اولموشلار و اونلارین کیتابی- دده قورقود ون یازیا آلینماسیندان داها اوولکی عصرلره عایید یازیلی عابیده لری وار ایدی . او، 1309 انوجو ایلده تاماملادیغی
" "Dürər-ət tican və təvarix qürar əz-zaman
یعنی شهرتلیلرین تاریخیندن میرواریلر" آدلی عرب دیلینده یازیلمیش کیچیک حجملی خرونیکاسیندا گوستریر کی ،ابو موسلوم خوراسانینین (755 اینجی ایلده اؤلدورولموشدور) خزینه سیندن بیر کیتاب تاپیلمیشدیر. اورتا فارس دیلینده یازیلان بو کیتاب انوشیروان ساسانینین(531-579 ایجی ایللرده حاکمیت ده اولموشدور) مشهور وزیری مرولی بوزورگ میهر باحتاکانا مخصوص ایمیش. تورک دیلیندن ترجومه اولونموشدو و "اولو خان آتا بیتیگچی" آدلانیردی. هارون الرشید ین حاکمیتی ایللرینده (763-809)سوریالی جبراییل بهتاشی طرفیندن عرب دیلینه چئوریلمیشدی
[X. Koroqlı. O kniqe i ee sozdatelyax.- Vstup. clovo v kn. «Kniqa otsa naşeqo Korquta». - M, 1989, s. 3-9].
س . علیزاده نین قناعتینه گوره VIII عصرده عرب دیلینه چئوریلن بو اثر آغیزلاردا دولاشان شیفاهی ادبیات – فولکلور دیلیندن ترجومه ائدیله بیلمزدی. او، یازیلی بیر اثر اولمالی ایدی. دئملی ، هله او واخت "دده قورقود" کیتابینین حیصصه لری موجود ایمیش..."
[əlizadə S., Zeynalov F. Tükənməz xəzinə.-Bax: «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanına yazılan ön söz.-Bakı, 1988, s. 17].
"اولو خان آتا بیتیگچی " اثرینده "دده قورقود"ون حیصصه لری کیمی قلمه وئرمک حقیقتدن اوزاق اولسا دا ،اونون واریانتی، یاخود موعین بویلارلا سسله شن موستقیل اوغوزنامه اولماسی شوبهه سیزدیر.
ابو بکر ابن داوادری اؤز خرونیکاسیندا همین کیتابا ایستیناد ائدرک اغوز خاندان، اونون سویداشلاریندان و یاراتدیغی قودرتلی دؤولتدن بحث آچیر. آلپ آرسلانبالاجوقون نسلیندن اولان اوغوز خان دوغولاندان سونرا شیر سودو ایله بسلنیر و تصادوفی دئیلدیر کی ،آذربایجان آتا بی لری دؤولتینین ان قودرتلی حوکمدارلارینین دا آدی قیزیل آرسلان، کؤرپه آرسلان ایدی. بؤیوک نیظامی نین موعاصیری و حیمایه داری اولان قیزیل آرسلان آدیندا بیرینجی سؤز گونشی ،ایکینجی سی ایسه ایلاهی گوجو بیلدیریر . اونون ایقامت گاهی اوچ یئرده – تبریزده، ناخچیواندا و بو گون پرزیدنت عابیده سی اوجالدیلان گنجه ده یئرلشیردی. بو دا بیر حقیقتدیر کی ، کؤکه باغلاندیغی اوچون اوغوزون ، باساتین و بیر چوخ ناغیل قهرمانلاریمیزینبسلنمه سی قوردا دئییل ، آسلانا عایید ائدیلیر. باسات آسلان سودو ایله عرصه یه گلیب الی بؤیوک بلادان قورتاریر. آذربایجان تورکونون گن یادداشیندا آسلان میفوپوئتیک سیموولیکاسینین درین کؤک آتدیغینی گوسترن فاکتلاردان بیری ده مشهور آتالار سؤزودور:"آسلانین ائرکه یی دیشیسی اولماز". تورکلرین شجره سینه حصر اولونان تارخی کیتابلاردا بیر چوخ نسیللرین باشیندا دوران ان قودرتلی حؤکمدارلار محض یافسین حؤکمدار اؤلادلارینین آسلانلیغینا گؤره آرسلان آدلاندیرمیشلار شجره نین "کوزو-تکینین اوغلو آرسلانین خان اولوشو" بؤلمه سینده بیلدیریلیر کی ،"آرسلان، باباسینین تاختینا گچیپ بویوک حان (اولوغ حان ، یاخود کارا حان) اولدو"[Baheddin Ögel. Türk mitolojisi, s. 247].
ف. رشیدالدین "اوغوزنامه" سینده ده اوغوزون نوه ارینین بیر نئچه سینین آدینین آرسلان شکلینده تقدیمی ایله راستلاشیریق."اولوق –آرسلانین کارشیسینا راکلیلاردان آرسلان-باهادیر چیخیر"[Baheddin Ögel. Türk mitolojisi, s. 181]. یاخود "او چاغدا اورگنج،مورقاب و تجندده اوتوران ایلین بؤیوک بگی کایی ایلیندن کورکوت آدلی بیری ایدی"
[Baheddin Ögel. Türk mitolojisi, s. 251] قناعتینه دیققت یئتیرک . ماراقلی دیر کی اونا سونرالار آرسلان – کورکت یب دئمیشلر. بورادا دا شیر " اوغور گتیرن اود" معنالی سؤزله (قورقودلا) بیرلیکده ایشلنیر. بیر فاکتی دا نظردن کئچیرک . خالق آراسیندا گئنیش ایشلنن بیر آتالار سؤزوموز وار"ایکی قوچون باشی بیر قازاندا قایناماز.""راننامه"ده اولوق آرسلانین کیپچاق خان لا دؤیوشو بئله تصویر ائدیلیر:"اولوق- آرسلان کیفچاق حانی بیر زینگیرله باغلاییپ ،حانینین اؤنونه گتیرمه یه مووافاک اولویور. اولوق حان ، کیفچاق حانی عافو ائدر. فقط اطرافینداکی لار حانا " بیر اورماندا کی ،ایکی آرسلان و بیر ماغارادا ایکی اژدرها اولماز"دئرلر و کیفچاق حانی اؤلدورورلر"[Baheddin Ögel. Türk mitolojisi, s. 396]. بو مثل عثمانلی تورکلرینده گونش له علاقه لندیریلیر:"گؤک ته ایکی گونش و یئرده ایکی حان اولماز"
تورکون سؤیکؤکونده آرسلانین قوردلا عینی شکیلده تؤرتمه فونکسییاسینده ایشتیراکینی گوسترن دلیللر ده آز دئییلدیر. قدیم الیازمالارین بیرینده بیلدیریلیر کی ،" آی چادیردان اچری گیررکن آرسلان و کورت گیبی بیر شئی لر ده گؤرونویور. صاباح اولونجا، کیز کندیسنده باعضی دئییشیکلیکلر حیس ائدییور و گبه(حامیله) کالدیغینی آنلییور. آرادان بیرآز داها گلینجه کارنیندا بیر شیشکینلیک مئیدانا گلییور. داها سونرا دا ، کارنیندا بیر شئی لرین کیمیلدادیغینی حیس ائدییور..." باشقا اسکی تورک افسانه سینده ایسه تورک نسلی ایسوس خریستوسون دونیایا گلیشینی خاطیرلادان شکیلده دوغولور و بورادا دا ایلاهی تؤردن آسلان و قورد جیلدینده نظره چاتدیریلیر:"کیات کابیله سی ایچینده بیری وارمیش. آدامین عجلی گلمیش و اؤلموش. گئریه اوچ اوغلان بوراکمیش. کاریسینین آدی دا آلان –کووا ایمیش. کوجاسی اؤلدوکدن سونرا کادین بیر گئجه اویویورموش. گئجه یاریسی پنجره دن آی ایشیغی گیبی بیر ایشیق گیرمیش و سونرا دا بو ایشیق آرسلان و یا کورت شکلینده چیکیپ گیتمیش. کادین بو ایشیکدان گئبه(حامیله) کالمیش...

" [Baheddin Ögel. Türk mitolojisi, s. 414].
یئنه آسلا ایشیقلا تصویر ائدیلیر. گورسن، اؤتن عصرین سونوندا آز قالا بوتون تورکیه نین سون منیلی یولا سالدیغی میللی حرکات پارتیاسینین لیدئری آلپ آرسلان تورکش ده بو آدی گوتورنده یانیلیب؟ او، اصلینده تورک دونیاسیندا بوز قوردون مودافیعه چی سی کیمی مشهورایدی،لاکین سوی ادیندا اونو دئیل ، آرسلانی داشیمامیشدیر. چونکی تورکون بیرلیینی آنجاق یافسین آسلان اؤولادلاری تامین ائده بیلردیلر. و غریبه دیر کی ، ایندی آسلان سیموولونو فارسلاشدیرانلار اووللر همیشه آلپ آرسلان تورکشی دستکلمیشلر. ایندی بو اینکارلا اونون اینجیتدیکلرینی آنلاییرلارمی؟...