بؤیوک رسول اوغلو
آتاتورک، تورکیه قورتولوش ساواشی و بیز
میللی حرکاتیمیز، اؤز موستقیل‌لیگینی قورویا‌راق، اولگو( اؤرنک) گؤتورجگی قورتولوش ساواش‌لاری‌نین موقایسه وی آنالیزلری نتیجه‌سینده اورتایا چیخان دوروم دیرلندیریلمه‌سی، گونوموزون واجیب مسئله‌لرین‌دن ساییلماقدا‌دیر. اؤزللیکله آتاتورکون لیدئرلیگینده تورکییه‌ده قورتولوش ساواشی‌نین درین‌لیگینه تحلیلی، اوندان آلینماسی گره کن درسلرین ماهیتی، باشقا ایدئولوژیک قورتولوشچو ساواش‌لارلا موقاییسه‌ده بیزیمله ایلگی‌دکی رولونون آچیقلیغا قوووشماسی واجیبلیگی اینکار ائدیلمزدیر. باخمییا‌راق کی، بعضی دسته‌لر، شدت‌لی مقاومت گؤستره‌رک، تاریخی، حقیقتی و میللی حرکاتیمیزی تحریف ائتمک اوچون اللرین‌دن گلنی اسیرگمییه‌جک‌لر.
یوخاریدا آنلاتماغا چالیشدیغیم قورتولوش دایره‌سی‌نین مرکزینده آنجاق گوج مرکزی دورارر فلسفه‌سینه تحلیلی بیر باخیش، میللی حرکاتیمیزین گله‌جک چیزگی‌لرینی ترسیم ائتمکده بؤیوک رول اویناماقدا‌دیر. اؤزللیکله گوج مرکزینه دؤنوشمه یولوندا “بیرلیک‌دن گوج دوغار” آنلاییشینا قوشولماقلا بیرلیکده، یان تأثیرلرینده آنالیزی قاچینیلمازدیر.
آذربایجان میللی حرکاتینا چئشیت‌لی قورتولوش ساواشلاریندان اؤرنک توخوماغا چالیشان‌لار، گئچن یوز ایلده، عمومی اولا‌راق سول تفککوره دایانان “میللی آزادلیق موباریزه‌لرینه” ایستیناد ائتمکله یئتنمکده‌دیرلر. حال بوکی، بیزیم آپاردیغیمیز میللی موباریزه‌نین، او اؤرگوت‌لرین خطی ایله باغداشمادیغی آچیق و آیدین‌دیر. مسئله‌یه بو آچی‌دان باخاندا، ساواشیمیزین طبقاتی دئییل، میللی اولدوغونو دوشونرکن، فرق‌لی‌لیک‌لرلرین یانیندا، چوخ جهتدن تورکیه‌دکی مصطفی کمال پاشا آتاتورکون اؤندرلیگینده آپاریلان میللی قورتولوش ساواشینا بنزرلیگی اینکار ائدیلمزدیر. اورادا، داغیلمیش بیر ایمپئراتورلوغون اساسینی تشکیل ائدن، اؤزونو و گئچمیشینی ایتیرمیش، ازیلن بیر تورک میللتی وار، بورادا، تبیلغات بومباردومانی آلتیندا اؤزلوگون‌دن چیخمیش، ازیلن بیر تورک میللتی.
بئیین یاریق‌لاریم‌داکی فیکیر قایناق‌لارینی آچیقلاما‌دان، بعضی مسئله‌لره آیدین‌لیق گتیرمگی اویغون ساییرام. چونکو، کومینیزم آدی آلتیندا روس امپیریالیزمی‌نین قفیسینه دوشن‌لر، ایدئولوژی‌لریندن آسیلی اولمویا‌راق، فارس شووینیزمینین یالانچی تاریخ فلسفه‌سینه کؤکلو اینانان‌لار، تورک و تورکیه سؤزوندن دیسکیندیکلری کیمی، پانتورکیست دامغاسی وورماقدا دا اوستا‌دیرلار. غریبه بوراسیندا‌دیر کی، یئری گلنده، روس و فارس اوستونلوگونو دیله گتیرن بو چوره، بیزه گلنده اینسان‌لیقدان و انترناسیونالیزمدن سوایستیفاده ائتمکده‌دیرلر. بیزیم میللی تفککوروموزدن آخان بولاغین قایناغی، تهاجومی دئییل، تدافؤعی اولدوغونا گؤره آنجاق 200 ایلدیر ازیلن میللتیمیزین اینسانلیغا یاخیشیر بیچیمده یاشاماسینی ایستدیگیمیزی واخت آشیری وورقولاساق دا، قولاقلارینی تیخایا‌راق، یول‌لارینا دوام ائتدیک‌لری‌نین شاهیدی ییک. اصلینده بو مئتودلا میللی اویانیشیمیزین قارشی‌سیندا دورا‌راق، اؤزوندن، اؤزلوگون‌دن، گئچمیشیندن خبرسیز ساخلادیقلاری سویداشلاریمیزین سؤمورولمه‌سینی بیر آز داها دوام ائتدیرمک مقصدی یاتماقدا‌دیر. بیز بوتون میللت‌لره حؤرمتله یاناشماقلا یاناشی، گلوباللاشان دونیادا، مدرن سیاسی-اقتصادی و سوسیال تفکورده، میللت‌لرین بیر بیری ایله ایلیشگیده اولما واجیبلیگینی اینکار ائتمه‌دن، تاریخ بویو تورک-روس، تورک-فارس، تورک-چین و تورک-روم رقابت‌لرینی اونوتمامیشیق. آنجاق او علاقه‌لرین کؤلگه‌سینده قالا‌راق، اونلارین ترسینه، دوشمنچیلیک داورانیش‌لاری ایله دئییل، دوستلوق الی سیخیشا‌راق بوتون میللت‌لرین آزاد یاشاما حاققینین تانینماسی اوچون چابالاماقداییق. بین المللچی‌لیک دوشونجه‌میزده بوتون میللت‌لرین، دیل، مدنیت، کولتور و موسیقی وارلیغینین گؤزل‌لیکلرینی سئچیب، اونلارا سئوگی بسلمگی اینسانی گؤره و حساب ائدیریک. آنجاق، بونودا بیلیریک کی، نجات یولوموز، میللی شعورون دیرچلیش کؤرپوسوندن گئچر.
آتاتورکون اؤندرلیگینده تورکیه قورتلوش ساواشیندان بعضی دگرلندیرمه‌لرله، آذربایجان میللی حرکاتینیا ایشیق توتا‌جاق اولگونون دایره‌سینی ترسیم ائتمکده فایدا وار. ضعیف، یوخسول و یورگون آنادولو تورکو، بو موجادیله‌ده، گوجونو چئشید‌لی قول‌لارا پایلاماق مجبوریتینده‌دیر.
آ- ایشقالچی قوه‌لرله ساواشیر.
ب- دئموکراتیک اولماغا چالیشیر.
ج- سئکولار جومهوریت یاراتماغا جان آتیر.
د- لوزان موزاکیره‌لرینی آپاریر.
ائ- اؤلکه‌نین اینکیشافینا فیکیرلشیر.
بو ، چتین مبارزه‌ده، آغیر قوشول‌لار آلتیندا آلینان تدبیرلر و سئچیلن مئتود بیزیم دوروموزا تام اویغون اولماسا دا، اؤرنک تشکیل ائده‌جک قدر یاخین‌دیر. قورتولوش ساواشین‌داکی مئتودو، بیر ریاضی فورمولو حالینه سیخیشدیرماق مومکون اولماسا دا، قورتولوش ساواشیندا آلینمیش آشاغیداکی تدبیرلره دقت ائتمگین فایدا‌لی اولاجاغینا اینانیرام.
1-هدف
میللی موباریزه‌نین بللی هدفی، میساقی میللی حدودلاری چرچیوه‌سینده، تورک کیملیگینه دایانان، مودئرن، دئموکراتیک اولماقلا بیرلیکده اینقیلابچی، لاییک، عینی حالدا خالقچی بیر جومهوریتین قورولماسی اولموشدور. بو هدفه اینانا‌لار، دار تبلیغات واسطه‌لرینه باخمایا‌راق، آنادولو اینسانی‌نین بؤیوک اکثریتینی ده اؤز آرخا‌لاریندا چکمگی باشارمیشدیر. بو اینام نتیجه‌سینده ارضروم دا چاریق‌لاری‌نین باغینی دوگون‌له ین کؤیلو قورتولوشچونون، بؤیوک تعرض دا قالیب گلدیکدن سونرا آچماسی دیل‌لره دستان اولموشدور. کؤرپه‌سینی آرخاسینا چاتا‌راق مرمی دولدوران قادین‌لار، سنگرلرده ارککلرله بیر یئرده موجادیله‌یه قوشولان دیشی آسلان‌لار، نیشان اوزوکلرینی میللت یولوندا تقدیم ائده‌رک، هدیه اولان میس اوزوکلری تاخماقلا ایفتیخار ائدن گلین‌لرین داورانیشی، هدف اوغروندا ساواش اینانجی‌نین آچیق گؤسترگه‌سی‌دیر. ایکینجی مجلیسین 29 ائکیم 1923-ده رژیم تعیینی اوچون توپلاندیغی گون، خالقین اطرافدان گله‌رک آخشام ساعت 20:30 راده‌لرینه قدر مجلیسین اؤنونده گؤزلمه‌سی، جومهوریت اعلان ائدیلدیکده جوشغولو آلقیش‌لار آلماسی، آغییللی هدف سئچیمینین اهمیتین‌دن خبر وئرمکده‌دیر.
میساقی میللی دن دانیشارکن هر میللی-سیاسی موباریزه‌نین جوغرافی چرچیوه‌سی‌نین حودودلاریندان سؤز آچیلیر. بونون اوچوندور کی، گونئی آذربایجانداکی میللی حرکاتیمیزین فعالیت سینیرلارینی، یازی‌نین سونونا سانجاقلانمیش خریطه‌نین گؤستردیگی آذربایجانین تاریخی توپراق‌لارینی دوشونن‌لر، گون‌دن گونه آرتماقدا‌دیر.
2- کیملیک
قورتولوش هدفی‌نین کؤکونده یاتان تورک کیملیگی، ساواش مئیدانیندا باشاری قایناغی، باریش مذاکره لرینده گوون بایراغی اولموشدور. عثمانلی ایمپیراتورلوغوندا 19-جو یوزایللیگین ایکینجی یاریسین‌دان باشلایان تورکلوک تفکورو، قورتولوش ساواشیندا زیروه یه چاتیر، بوتون چتین‌لیکلری آشماق اوچون بیر واسطه‌یه چئوریلیر. بعضن علمی چرچیوه‌دن چیخا‌راق، راسیزمه دؤنوشسه ده ، آتاتورکون یئرینده ایلیملی، ایجابیندا قیریجی سؤز و داورانیش‌لاری ایله میللی موجادیله‌یه ایشیق ساچیر. بیر یان‌دان “ نه موتلو تورکوم دینه”، “ موحتاج اولدوغون گوج دامارلاریندا آخان تمیز قاندا‌دیر” ایفاده‌لری، بیر یان‌دان دا یونان بایراغینا حؤرمت علامتی اولا‌راق ، اونو آیاق‌لاری‌نین آلتیندان قادیرما امری وئرمه‌سی، سؤز و داورانیشداکی تارازلیغین اینانیلماز نومونه‌سی‌دیر. تورک میللیتچی‌لیگی‌نین اینکیشافیندا، قاسپیرا‌لی، زردابی، توقان کیمیلرینین، کریم، آذربایجان، اورتا آسیادان قوشولماسی ایله بیرلیکده، آنادولودان رووشنی بی، دؤکتور رضا نور و ضیا گؤکآلپ کیمیلرینین رولو آیدین‌دیر. آنجاق آتاتورکون “ ضیا گؤکالپ منیم معنوی آتام‌دیر” دئمه‌سی‌نین گتیردیگی روح یوکسک‌یگی بیزیم موباریزلریمیزه بیر اؤرنکدیر. میللی حرکاتیمیزین تورکلوک و تورکچولوک شعارینا قارشی چیخان‌لارا بؤیوک بیر عبرت درسیدیر. آذربایجانچیلیغیمیزی تورلوک محورین‌دن آییرماغا چالیشان‌لارین آلداتما‌لارینا باخمایا‌راق، زمانه‌میزده میللی کیملیگی منطیق دایره‌سینده منیمسه مک، بین الخالق حقوق چرچیوه‌سینده اولدوغو کیمی، هئچ بیر اؤلکه‌نین جزا قانونوندا دا سوچ ساییلماز. اونون اوچوندور کی، تبریز کوچه‌لرینده تورکلوک و تورکچولوک شعارلارینا قارشی چیخان‌لار ختا ائدیرلر. اؤته یان‌دان، علیه میزده گئنیش تبلیغات واسطه‌لری‌نین اولماماسینا گؤره، بو شعارلار خالقین ایچینه گیرمک اوچون ان اویغون واسطه‌دیر. حتی، بیر زامان، تبلیغات واسطه‌لریمیزده چوخالسا، علمی فلسفی تحلیل گوجوموز آرتسا، کوتله‌نین آنلایاجاغی تبلیغاتین گؤی قورشاغی ” هارای هارای من تورکم “ اولما‌لی‌دیر. گوجوموزو آرتیرماق، اؤزللیکله آذربایجانین تاریخی توپراق‌لاریندا میللی اویانیشین اینکیشافیندا بو واسطه‌دن دوزگون ایستیفاده‌نین یارارینا دقت یئتیریلمه‌لی‌دیر.
3- بیرلیک
هدف و اونا گئدن یول سئچیلدیکدن سونرا، موباریزه گوجونو آرتیرماق اوچون بیرلیک تئوریسی اورتایا چیخیر. شوبهه یوخدور کی، هدفده آیریلیق ویا ایدلوژی ده گئنیش اوچوروم وارسا، بیرلیک چرچیوه‌سی‌نین گئنیشلنجیگیه گؤره، دایرنی باغلاماق چتینلشه‌جک. باشقا ایفاده ایله، بیزیم حرکاتیمیزدا تورکلوک تفکوروندن اوزاق ویا هئچ اولمازسا “ میللی موقدراتی تعیین” فلسفه‌سین‌دن قیراق دوشونن‌لرین بیرلیک یاراتماسی نه قدر آغلا باتاندیر.
تورکیه قورتولوش ساواشیندا، یوخاریدا ذکر ائدیلن ایکی مقام اطرافیندا بیرلشمه‌نین بؤیوک گوج اورتایا چیخاردیغی اینکار ائدیلمزدیر. یوخاریدا آدینی چکدیگیم میللی مجلیسده، بالشوویکلر، دینچیلر، آمئریکان مانداتچی‌لاری و بؤیوک عثمانلی ایمپیراتورلوغو خیالاتچی‌لاری کیمی چئشید‌لی‌لیک اولسا دا، 158 میللت وکیلینین ایشتیراکی ایله گئچیریلن توپلانتیدا سس بیرلیگی ایله جومهورویت اعلان ائدیلمیش‌دیر. همین سس بیرلیگی ایله آتاتورکون بیرنجی جومهور باشقانی سئچیلمه‌سی ده دیقته دگر بیر حادثه‌دیر. باشقا سؤزله، بعضی فیکیر آیری‌لیق‌لاری اولسا دا گونون ضرورتی اولا‌راق، یوموروق کیمی بیرلشمگین واجیبلیگی تشخیص ائدیلمیش‌دیر. همن آرتیرماق لازیم‌دیر کی، قورتولوش ساواشی‌نین تورک میللی محورلی اولماسیندا کیمسه‌نین دگیشیک فیکری اولمامیش‌دیر. فیکریمجه، بودا بیزه بیر اؤرنک تشکیل ائتمکده‌دیر.
4- دئموکراسی چابا‌لاری
قورتولوش ساواشیندا زامانین شرط‌لرینه اویغون اولا‌راق، دئموکراتیک بیر سیستئمله فعالیت چابا‌لاری تقدیره لاییق‌دیر. دوغرودور کی، بوگونکو دئموکراسی مفهومو ایله موقاییسه ائدیلمه فیکیریندن اوزاق اولماق گرکیر. آما، میللت مجلیسینی آنجاق خالق طرفیندن سئچیلن‌لرین تمثیل ائتدیگی گرچگی ده تاریخی بیر حقیقت‌دیر. اؤزللیکله 1920-23 آراسی بیرینجی قانون وئریجی مجلیسین، بؤلگه‌لردن گلن دلگه‌لری‌نین بؤیوک ایشلر گؤردوگو وورغولانما‌لی‌دیر. همین میللت مجلیسینده موخالیف و مووافیقین چکینمه‌دن فیکیر سؤیلمه‌سی، دئموکراتیک تفکورون بیر اورونودور.
بورادا، قورتولوش ایراده‌سی‌نین، ایمان و اینام دویغولاری‌نین روح یوکسکلیگیندن قایناق‌لانان فداکارلیق درجه‌سینین عظمتینه توخونما‌دان گئچمک دوغرو اولمازدی. چونکو، خزینه‌نین بوش اولدوغو او ایللر، ساواشلا بیرگه دؤولتچیلیگینده قورولماسی آنجاق میللتین هدیه‌لری ایله یئریدیلیردی. اوزون مدت آیلیق آلامایان میللت وکیل‌لری‌نین بیر بؤلومو، میللی مجلیسده یاتماغا و یا آغیر شرایطده یاشاماق مجبوریتینده ایدی‌لر. 6 آی آرا‌دان سونرا، آلدیق‌لاری آیلیغین ¼ - نو یئنی‌دن دؤولت خزینه‌سینه قایتاران وکیللرین ائولادی البته کی جومهوریتی گؤز ببگی کیمی قورویا‌جاق‌دیر.
آذربایجان میللی حرکاتیندا، بعضیلرینین تشکیلاتلارا قوشولا‌راق، پروژه دالینجا گئدیب، ثروتلرینی آرتیرماق ایسته‌ینلره، بو بیر عبرت درسی اولما‌لی‌دیر.
5- دوزگون سیاست و دیپلوماتیک علاقه‌لر
ایستر بین الخالق علاقه‌لرده آپاریلان اولوملو دیپلوماسی، سیاسی اؤن گؤرنلیک، ایسترسه ده داخیلده آپاریلان قوروچولوق سیاستی‌نین بؤیوک نتیجه‌لری گؤز قاباقیندا‌دیر. بیرینجی دونیا ساواشی عرفه‌سیندکی حادثه‌لر، اؤزللیکله، کاظیم قارابکیر، نورو پاشا، انور پاشا کیمی عثمانلی اوردو باشچی‌لاری‌نین قافقاز، آذربایجان و اورتا آسیا‌داکی فعالیت‌لری، قورتولوش ساواشچی‌لاری‌نین، اؤزللیکله، یوکسک هوش، درین سیاست، اینجه میللی روح صاحیبی اولان آتاتورکون گؤزوندن قاچا بیلمزدی. آنجاق بالشوویکلرله، باریشا‌راق، سوسیال دئموکرات بیر تفکورله آنادولونون نجاتی‌نین بیرینجی آددیم اولماسی واجیبلیگی تاریخی بیر گرچک کیمی اورتادا‌دیر. بلکه دئمزدیم، حقیقت بودور کی، تورکیه جومهوریتی قورولماسایدی، بوگون تورک دونیاسی‌نین گلدیگی نوقطه بیر یانا دورسون، بلکه بیزدن هئچ بیر اثر قالمازدی. بو مسئله ایله باغلی آتاتورکون 1933-ده“اونونجو ایل”نوطقونه دقت ائدیلمه‌لی‌دیر.
یورتدا سولح، دونیادا سولح سلوقانی ایله آچیلان بین الخالق سیاست قاپیلاری، اولغون دیپلوماتیک داورانیشین دایره‌سینی اؤیله‌سینه گئنیشلندیردی کی، بوتون تضییق‌لره باخمایا‌راق عصمت پاشا لوزان موذاکیره‌لرینده چوخدا گئری اوتورمادی. اینگیلیس سیاستی‌نین حیله‌لرینه تاب گتیرمه ین یورغون اها‌لی‌سی ایله یوخسول تورکیه، موصل، کرکوک و اربیلی میساقی میللی سینیرلاری‌نین خاریجینده بوراخماق مجبوریتینده قالسا دا بوتون ساحه‌لرده موذاکیره‌لردن غالیب چیخدی.
داخیلی سیاستده 4 بؤیوک اینقلابی دئوریمی باشاران قورتولوشچولار، اؤلکه‌نین سیاسی اقتصادی و اجتماعی دورومونو اینانیلماز درجه‌ده قالدیردی‌لار. اؤیله کی، یونانیستان توپراقلاریندان قبول ائدیلن 500 مین تورکون آنادولویا یئرلشمه‌سینده، هئچ بیر سیخینتی یاشانمادیغی کیمی، آتاتورک ایچیمیزدن آیریلارکن گئری بوراخدیغی تورکیه‌ده 400 کیلومئتیر دمیر یولو ایله، 220 دولارلیق آدام باشینا میللی گلیر قویدو. او زامان ژاپونیادا بو گلیر 250 دولار اولدوغو حالدا، تورکییه بو باخیمدان، ایسپانیا، ایتالیا، یونانیستان کیمی اؤلکه‌لردن داها ایره‌لیده ایدی.
میللی حرکاتیمیزین فعاللاریندان بعضیلرینین هله‌ده خیا‌لی آمئریکا امپیریالیزمی ایله ووروشان زهنیتلری، دیپلوماتیک داورانماغا اؤنم وئره‌رک، دونیانین بوتون دؤولت و میللت‌لری ایله دوستلوق موناسیبت‌لری‌نین قورولماسینا بؤیوک اؤزن گؤسترمه‌لی‌دیرلر. آنجاق، بو باره‌ده رحمتلیک ائلچی بیین بو سؤزلرینه دقت یئتیریلمه‌لی‌دیر. او دئدی “ بیز بوتون دؤولت و میللتلرله یاخین علاقه و دیپلوماتیک موناسیبتلرین قورولماسینا چالیشمالیییق. اونون ایکی شرطی اولما‌لی‌دیر، بیرینجیسی او اؤلکه‌لرین دئموکرات اولماسی، ایکینجیسی، برابر حقوقلو، قارشیلیق‌لی حؤرمت و منافعین تامینی”.
قورتولوش ساواشیندا و آتاتورک دؤنمینده، بوتون بو باشاری‌لار، یوخاریدا قیساجا آنلاتماغا چالیشدیغیم، هدفین تعیینی، میللی روحون تنظیمی، دئموکراتیک بیرلیگین تامینی و یارارلی دیپلوماسی‌نین ایشله ییشی نتیجه‌سینده الده ائدیلمیش‌دیر.
بو دورومدا، میللی حرکتچی‌لریمیز اؤرنک سئچرکن دقتله فیکیرلشیب دوغرو قرار وئریرسه، دوگون‌لریمیزین یاواش یاواش آچیلاجاغینا اینانیرام. بیزیم اوچون، اوکتوبر اینقیلابی، چین چئوریلیشی، ویئتنام ساواشی، کاستاریکا دؤیوش‌لری اؤرنک اولما‌لی‌دیر، یوخسا آتاتورکون یئریدیگی یولون ایزی.
زامان و مکان شرط‌لرینی دوزگون اؤلچه‌رک، تورکیه‌ده کی قورتولوش موباریزه‌سی مودئلینده، بعضی دوزلیش‌لر آپارماقلا، سلاح یئرینه دوگونلنمیش یوموروق، بعضی خیالات یئرینه بین الخالق تشکیلات‌لار، او جمله‌دن بمت- نین تانیدیغی دئموکراتیک حاق‌لار چرچیوه‌سینده میللی موقددراتیمیزی تعیین ائتمک هدف اولا بیلرمی؟
آتانین روحو شاد، میللتیمیزین باشی ساغ اولسون
بؤیوک رسول اوغلو 10.11.2009
آتاتورک، تورکیه قورتولوش ساواشی و بیز
میللی حرکاتیمیز، اؤز موستقیل‌لیگینی قورویا‌راق، اولگو( اؤرنک) گؤتورجگی قورتولوش ساواش‌لاری‌نین موقایسه وی آنالیزلری نتیجه‌سینده اورتایا چیخان دوروم دیرلندیریلمه‌سی، گونوموزون واجیب مسئله‌لرین‌دن ساییلماقدا‌دیر. اؤزللیکله آتاتورکون لیدئرلیگینده تورکییه‌ده قورتولوش ساواشی‌نین درین‌لیگینه تحلیلی، اوندان آلینماسی گره کن درسلرین ماهیتی، باشقا ایدئولوژیک قورتولوشچو ساواش‌لارلا موقاییسه‌ده بیزیمله ایلگی‌دکی رولونون آچیقلیغا قوووشماسی واجیبلیگی اینکار ائدیلمزدیر. باخمییا‌راق کی، بعضی دسته‌لر، شدت‌لی مقاومت گؤستره‌رک، تاریخی، حقیقتی و میللی حرکاتیمیزی تحریف ائتمک اوچون اللرین‌دن گلنی اسیرگمییه‌جک‌لر.
یوخاریدا آنلاتماغا چالیشدیغیم قورتولوش دایره‌سی‌نین مرکزینده آنجاق گوج مرکزی دورارر فلسفه‌سینه تحلیلی بیر باخیش، میللی حرکاتیمیزین گله‌جک چیزگی‌لرینی ترسیم ائتمکده بؤیوک رول اویناماقدا‌دیر. اؤزللیکله گوج مرکزینه دؤنوشمه یولوندا “بیرلیک‌دن گوج دوغار” آنلاییشینا قوشولماقلا بیرلیکده، یان تأثیرلرینده آنالیزی قاچینیلمازدیر.
آذربایجان میللی حرکاتینا چئشیت‌لی قورتولوش ساواشلاریندان اؤرنک توخوماغا چالیشان‌لار، گئچن یوز ایلده، عمومی اولا‌راق سول تفککوره دایانان “میللی آزادلیق موباریزه‌لرینه” ایستیناد ائتمکله یئتنمکده‌دیرلر. حال بوکی، بیزیم آپاردیغیمیز میللی موباریزه‌نین، او اؤرگوت‌لرین خطی ایله باغداشمادیغی آچیق و آیدین‌دیر. مسئله‌یه بو آچی‌دان باخاندا، ساواشیمیزین طبقاتی دئییل، میللی اولدوغونو دوشونرکن، فرق‌لی‌لیک‌لرلرین یانیندا، چوخ جهتدن تورکیه‌دکی مصطفی کمال پاشا آتاتورکون اؤندرلیگینده آپاریلان میللی قورتولوش ساواشینا بنزرلیگی اینکار ائدیلمزدیر. اورادا، داغیلمیش بیر ایمپئراتورلوغون اساسینی تشکیل ائدن، اؤزونو و گئچمیشینی ایتیرمیش، ازیلن بیر تورک میللتی وار، بورادا، تبیلغات بومباردومانی آلتیندا اؤزلوگون‌دن چیخمیش، ازیلن بیر تورک میللتی.
بئیین یاریق‌لاریم‌داکی فیکیر قایناق‌لارینی آچیقلاما‌دان، بعضی مسئله‌لره آیدین‌لیق گتیرمگی اویغون ساییرام. چونکو، کومینیزم آدی آلتیندا روس امپیریالیزمی‌نین قفیسینه دوشن‌لر، ایدئولوژی‌لریندن آسیلی اولمویا‌راق، فارس شووینیزمینین یالانچی تاریخ فلسفه‌سینه کؤکلو اینانان‌لار، تورک و تورکیه سؤزوندن دیسکیندیکلری کیمی، پانتورکیست دامغاسی وورماقدا دا اوستا‌دیرلار. غریبه بوراسیندا‌دیر کی، یئری گلنده، روس و فارس اوستونلوگونو دیله گتیرن بو چوره، بیزه گلنده اینسان‌لیقدان و انترناسیونالیزمدن سوایستیفاده ائتمکده‌دیرلر. بیزیم میللی تفککوروموزدن آخان بولاغین قایناغی، تهاجومی دئییل، تدافؤعی اولدوغونا گؤره آنجاق 200 ایلدیر ازیلن میللتیمیزین اینسانلیغا یاخیشیر بیچیمده یاشاماسینی ایستدیگیمیزی واخت آشیری وورقولاساق دا، قولاقلارینی تیخایا‌راق، یول‌لارینا دوام ائتدیک‌لری‌نین شاهیدی ییک. اصلینده بو مئتودلا میللی اویانیشیمیزین قارشی‌سیندا دورا‌راق، اؤزوندن، اؤزلوگون‌دن، گئچمیشیندن خبرسیز ساخلادیقلاری سویداشلاریمیزین سؤمورولمه‌سینی بیر آز داها دوام ائتدیرمک مقصدی یاتماقدا‌دیر. بیز بوتون میللت‌لره حؤرمتله یاناشماقلا یاناشی، گلوباللاشان دونیادا، مدرن سیاسی-اقتصادی و سوسیال تفکورده، میللت‌لرین بیر بیری ایله ایلیشگیده اولما واجیبلیگینی اینکار ائتمه‌دن، تاریخ بویو تورک-روس، تورک-فارس، تورک-چین و تورک-روم رقابت‌لرینی اونوتمامیشیق. آنجاق او علاقه‌لرین کؤلگه‌سینده قالا‌راق، اونلارین ترسینه، دوشمنچیلیک داورانیش‌لاری ایله دئییل، دوستلوق الی سیخیشا‌راق بوتون میللت‌لرین آزاد یاشاما حاققینین تانینماسی اوچون چابالاماقداییق. بین المللچی‌لیک دوشونجه‌میزده بوتون میللت‌لرین، دیل، مدنیت، کولتور و موسیقی وارلیغینین گؤزل‌لیکلرینی سئچیب، اونلارا سئوگی بسلمگی اینسانی گؤره و حساب ائدیریک. آنجاق، بونودا بیلیریک کی، نجات یولوموز، میللی شعورون دیرچلیش کؤرپوسوندن گئچر.
آتاتورکون اؤندرلیگینده تورکیه قورتلوش ساواشیندان بعضی دگرلندیرمه‌لرله، آذربایجان میللی حرکاتینیا ایشیق توتا‌جاق اولگونون دایره‌سینی ترسیم ائتمکده فایدا وار. ضعیف، یوخسول و یورگون آنادولو تورکو، بو موجادیله‌ده، گوجونو چئشید‌لی قول‌لارا پایلاماق مجبوریتینده‌دیر.
آ- ایشقالچی قوه‌لرله ساواشیر.
ب- دئموکراتیک اولماغا چالیشیر.
ج- سئکولار جومهوریت یاراتماغا جان آتیر.
د- لوزان موزاکیره‌لرینی آپاریر.
ائ- اؤلکه‌نین اینکیشافینا فیکیرلشیر.
بو ، چتین مبارزه‌ده، آغیر قوشول‌لار آلتیندا آلینان تدبیرلر و سئچیلن مئتود بیزیم دوروموزا تام اویغون اولماسا دا، اؤرنک تشکیل ائده‌جک قدر یاخین‌دیر. قورتولوش ساواشین‌داکی مئتودو، بیر ریاضی فورمولو حالینه سیخیشدیرماق مومکون اولماسا دا، قورتولوش ساواشیندا آلینمیش آشاغیداکی تدبیرلره دقت ائتمگین فایدا‌لی اولاجاغینا اینانیرام.
1-هدف
میللی موباریزه‌نین بللی هدفی، میساقی میللی حدودلاری چرچیوه‌سینده، تورک کیملیگینه دایانان، مودئرن، دئموکراتیک اولماقلا بیرلیکده اینقیلابچی، لاییک، عینی حالدا خالقچی بیر جومهوریتین قورولماسی اولموشدور. بو هدفه اینانا‌لار، دار تبلیغات واسطه‌لرینه باخمایا‌راق، آنادولو اینسانی‌نین بؤیوک اکثریتینی ده اؤز آرخا‌لاریندا چکمگی باشارمیشدیر. بو اینام نتیجه‌سینده ارضروم دا چاریق‌لاری‌نین باغینی دوگون‌له ین کؤیلو قورتولوشچونون، بؤیوک تعرض دا قالیب گلدیکدن سونرا آچماسی دیل‌لره دستان اولموشدور. کؤرپه‌سینی آرخاسینا چاتا‌راق مرمی دولدوران قادین‌لار، سنگرلرده ارککلرله بیر یئرده موجادیله‌یه قوشولان دیشی آسلان‌لار، نیشان اوزوکلرینی میللت یولوندا تقدیم ائده‌رک، هدیه اولان میس اوزوکلری تاخماقلا ایفتیخار ائدن گلین‌لرین داورانیشی، هدف اوغروندا ساواش اینانجی‌نین آچیق گؤسترگه‌سی‌دیر. ایکینجی مجلیسین 29 ائکیم 1923-ده رژیم تعیینی اوچون توپلاندیغی گون، خالقین اطرافدان گله‌رک آخشام ساعت 20:30 راده‌لرینه قدر مجلیسین اؤنونده گؤزلمه‌سی، جومهوریت اعلان ائدیلدیکده جوشغولو آلقیش‌لار آلماسی، آغییللی هدف سئچیمینین اهمیتین‌دن خبر وئرمکده‌دیر.
میساقی میللی دن دانیشارکن هر میللی-سیاسی موباریزه‌نین جوغرافی چرچیوه‌سی‌نین حودودلاریندان سؤز آچیلیر. بونون اوچوندور کی، گونئی آذربایجانداکی میللی حرکاتیمیزین فعالیت سینیرلارینی، یازی‌نین سونونا سانجاقلانمیش خریطه‌نین گؤستردیگی آذربایجانین تاریخی توپراق‌لارینی دوشونن‌لر، گون‌دن گونه آرتماقدا‌دیر.
2- کیملیک
قورتولوش هدفی‌نین کؤکونده یاتان تورک کیملیگی، ساواش مئیدانیندا باشاری قایناغی، باریش مذاکره لرینده گوون بایراغی اولموشدور. عثمانلی ایمپیراتورلوغوندا 19-جو یوزایللیگین ایکینجی یاریسین‌دان باشلایان تورکلوک تفکورو، قورتولوش ساواشیندا زیروه یه چاتیر، بوتون چتین‌لیکلری آشماق اوچون بیر واسطه‌یه چئوریلیر. بعضن علمی چرچیوه‌دن چیخا‌راق، راسیزمه دؤنوشسه ده ، آتاتورکون یئرینده ایلیملی، ایجابیندا قیریجی سؤز و داورانیش‌لاری ایله میللی موجادیله‌یه ایشیق ساچیر. بیر یان‌دان “ نه موتلو تورکوم دینه”، “ موحتاج اولدوغون گوج دامارلاریندا آخان تمیز قاندا‌دیر” ایفاده‌لری، بیر یان‌دان دا یونان بایراغینا حؤرمت علامتی اولا‌راق ، اونو آیاق‌لاری‌نین آلتیندان قادیرما امری وئرمه‌سی، سؤز و داورانیشداکی تارازلیغین اینانیلماز نومونه‌سی‌دیر. تورک میللیتچی‌لیگی‌نین اینکیشافیندا، قاسپیرا‌لی، زردابی، توقان کیمیلرینین، کریم، آذربایجان، اورتا آسیادان قوشولماسی ایله بیرلیکده، آنادولودان رووشنی بی، دؤکتور رضا نور و ضیا گؤکآلپ کیمیلرینین رولو آیدین‌دیر. آنجاق آتاتورکون “ ضیا گؤکالپ منیم معنوی آتام‌دیر” دئمه‌سی‌نین گتیردیگی روح یوکسک‌یگی بیزیم موباریزلریمیزه بیر اؤرنکدیر. میللی حرکاتیمیزین تورکلوک و تورکچولوک شعارینا قارشی چیخان‌لارا بؤیوک بیر عبرت درسیدیر. آذربایجانچیلیغیمیزی تورلوک محورین‌دن آییرماغا چالیشان‌لارین آلداتما‌لارینا باخمایا‌راق، زمانه‌میزده میللی کیملیگی منطیق دایره‌سینده منیمسه مک، بین الخالق حقوق چرچیوه‌سینده اولدوغو کیمی، هئچ بیر اؤلکه‌نین جزا قانونوندا دا سوچ ساییلماز. اونون اوچوندور کی، تبریز کوچه‌لرینده تورکلوک و تورکچولوک شعارلارینا قارشی چیخان‌لار ختا ائدیرلر. اؤته یان‌دان، علیه میزده گئنیش تبلیغات واسطه‌لری‌نین اولماماسینا گؤره، بو شعارلار خالقین ایچینه گیرمک اوچون ان اویغون واسطه‌دیر. حتی، بیر زامان، تبلیغات واسطه‌لریمیزده چوخالسا، علمی فلسفی تحلیل گوجوموز آرتسا، کوتله‌نین آنلایاجاغی تبلیغاتین گؤی قورشاغی ” هارای هارای من تورکم “ اولما‌لی‌دیر. گوجوموزو آرتیرماق، اؤزللیکله آذربایجانین تاریخی توپراق‌لاریندا میللی اویانیشین اینکیشافیندا بو واسطه‌دن دوزگون ایستیفاده‌نین یارارینا دقت یئتیریلمه‌لی‌دیر.
3- بیرلیک
هدف و اونا گئدن یول سئچیلدیکدن سونرا، موباریزه گوجونو آرتیرماق اوچون بیرلیک تئوریسی اورتایا چیخیر. شوبهه یوخدور کی، هدفده آیریلیق ویا ایدلوژی ده گئنیش اوچوروم وارسا، بیرلیک چرچیوه‌سی‌نین گئنیشلنجیگیه گؤره، دایرنی باغلاماق چتینلشه‌جک. باشقا ایفاده ایله، بیزیم حرکاتیمیزدا تورکلوک تفکوروندن اوزاق ویا هئچ اولمازسا “ میللی موقدراتی تعیین” فلسفه‌سین‌دن قیراق دوشونن‌لرین بیرلیک یاراتماسی نه قدر آغلا باتاندیر.
تورکیه قورتولوش ساواشیندا، یوخاریدا ذکر ائدیلن ایکی مقام اطرافیندا بیرلشمه‌نین بؤیوک گوج اورتایا چیخاردیغی اینکار ائدیلمزدیر. یوخاریدا آدینی چکدیگیم میللی مجلیسده، بالشوویکلر، دینچیلر، آمئریکان مانداتچی‌لاری و بؤیوک عثمانلی ایمپیراتورلوغو خیالاتچی‌لاری کیمی چئشید‌لی‌لیک اولسا دا، 158 میللت وکیلینین ایشتیراکی ایله گئچیریلن توپلانتیدا سس بیرلیگی ایله جومهورویت اعلان ائدیلمیش‌دیر. همین سس بیرلیگی ایله آتاتورکون بیرنجی جومهور باشقانی سئچیلمه‌سی ده دیقته دگر بیر حادثه‌دیر. باشقا سؤزله، بعضی فیکیر آیری‌لیق‌لاری اولسا دا گونون ضرورتی اولا‌راق، یوموروق کیمی بیرلشمگین واجیبلیگی تشخیص ائدیلمیش‌دیر. همن آرتیرماق لازیم‌دیر کی، قورتولوش ساواشی‌نین تورک میللی محورلی اولماسیندا کیمسه‌نین دگیشیک فیکری اولمامیش‌دیر. فیکریمجه، بودا بیزه بیر اؤرنک تشکیل ائتمکده‌دیر.
4- دئموکراسی چابا‌لاری
قورتولوش ساواشیندا زامانین شرط‌لرینه اویغون اولا‌راق، دئموکراتیک بیر سیستئمله فعالیت چابا‌لاری تقدیره لاییق‌دیر. دوغرودور کی، بوگونکو دئموکراسی مفهومو ایله موقاییسه ائدیلمه فیکیریندن اوزاق اولماق گرکیر. آما، میللت مجلیسینی آنجاق خالق طرفیندن سئچیلن‌لرین تمثیل ائتدیگی گرچگی ده تاریخی بیر حقیقت‌دیر. اؤزللیکله 1920-23 آراسی بیرینجی قانون وئریجی مجلیسین، بؤلگه‌لردن گلن دلگه‌لری‌نین بؤیوک ایشلر گؤردوگو وورغولانما‌لی‌دیر. همین میللت مجلیسینده موخالیف و مووافیقین چکینمه‌دن فیکیر سؤیلمه‌سی، دئموکراتیک تفکورون بیر اورونودور.
بورادا، قورتولوش ایراده‌سی‌نین، ایمان و اینام دویغولاری‌نین روح یوکسکلیگیندن قایناق‌لانان فداکارلیق درجه‌سینین عظمتینه توخونما‌دان گئچمک دوغرو اولمازدی. چونکو، خزینه‌نین بوش اولدوغو او ایللر، ساواشلا بیرگه دؤولتچیلیگینده قورولماسی آنجاق میللتین هدیه‌لری ایله یئریدیلیردی. اوزون مدت آیلیق آلامایان میللت وکیل‌لری‌نین بیر بؤلومو، میللی مجلیسده یاتماغا و یا آغیر شرایطده یاشاماق مجبوریتینده ایدی‌لر. 6 آی آرا‌دان سونرا، آلدیق‌لاری آیلیغین ¼ - نو یئنی‌دن دؤولت خزینه‌سینه قایتاران وکیللرین ائولادی البته کی جومهوریتی گؤز ببگی کیمی قورویا‌جاق‌دیر.
آذربایجان میللی حرکاتیندا، بعضیلرینین تشکیلاتلارا قوشولا‌راق، پروژه دالینجا گئدیب، ثروتلرینی آرتیرماق ایسته‌ینلره، بو بیر عبرت درسی اولما‌لی‌دیر.
5- دوزگون سیاست و دیپلوماتیک علاقه‌لر
ایستر بین الخالق علاقه‌لرده آپاریلان اولوملو دیپلوماسی، سیاسی اؤن گؤرنلیک، ایسترسه ده داخیلده آپاریلان قوروچولوق سیاستی‌نین بؤیوک نتیجه‌لری گؤز قاباقیندا‌دیر. بیرینجی دونیا ساواشی عرفه‌سیندکی حادثه‌لر، اؤزللیکله، کاظیم قارابکیر، نورو پاشا، انور پاشا کیمی عثمانلی اوردو باشچی‌لاری‌نین قافقاز، آذربایجان و اورتا آسیا‌داکی فعالیت‌لری، قورتولوش ساواشچی‌لاری‌نین، اؤزللیکله، یوکسک هوش، درین سیاست، اینجه میللی روح صاحیبی اولان آتاتورکون گؤزوندن قاچا بیلمزدی. آنجاق بالشوویکلرله، باریشا‌راق، سوسیال دئموکرات بیر تفکورله آنادولونون نجاتی‌نین بیرینجی آددیم اولماسی واجیبلیگی تاریخی بیر گرچک کیمی اورتادا‌دیر. بلکه دئمزدیم، حقیقت بودور کی، تورکیه جومهوریتی قورولماسایدی، بوگون تورک دونیاسی‌نین گلدیگی نوقطه بیر یانا دورسون، بلکه بیزدن هئچ بیر اثر قالمازدی. بو مسئله ایله باغلی آتاتورکون 1933-ده“اونونجو ایل”نوطقونه دقت ائدیلمه‌لی‌دیر.
یورتدا سولح، دونیادا سولح سلوقانی ایله آچیلان بین الخالق سیاست قاپیلاری، اولغون دیپلوماتیک داورانیشین دایره‌سینی اؤیله‌سینه گئنیشلندیردی کی، بوتون تضییق‌لره باخمایا‌راق عصمت پاشا لوزان موذاکیره‌لرینده چوخدا گئری اوتورمادی. اینگیلیس سیاستی‌نین حیله‌لرینه تاب گتیرمه ین یورغون اها‌لی‌سی ایله یوخسول تورکیه، موصل، کرکوک و اربیلی میساقی میللی سینیرلاری‌نین خاریجینده بوراخماق مجبوریتینده قالسا دا بوتون ساحه‌لرده موذاکیره‌لردن غالیب چیخدی.
داخیلی سیاستده 4 بؤیوک اینقلابی دئوریمی باشاران قورتولوشچولار، اؤلکه‌نین سیاسی اقتصادی و اجتماعی دورومونو اینانیلماز درجه‌ده قالدیردی‌لار. اؤیله کی، یونانیستان توپراقلاریندان قبول ائدیلن 500 مین تورکون آنادولویا یئرلشمه‌سینده، هئچ بیر سیخینتی یاشانمادیغی کیمی، آتاتورک ایچیمیزدن آیریلارکن گئری بوراخدیغی تورکیه‌ده 400 کیلومئتیر دمیر یولو ایله، 220 دولارلیق آدام باشینا میللی گلیر قویدو. او زامان ژاپونیادا بو گلیر 250 دولار اولدوغو حالدا، تورکییه بو باخیمدان، ایسپانیا، ایتالیا، یونانیستان کیمی اؤلکه‌لردن داها ایره‌لیده ایدی.
میللی حرکاتیمیزین فعاللاریندان بعضیلرینین هله‌ده خیا‌لی آمئریکا امپیریالیزمی ایله ووروشان زهنیتلری، دیپلوماتیک داورانماغا اؤنم وئره‌رک، دونیانین بوتون دؤولت و میللت‌لری ایله دوستلوق موناسیبت‌لری‌نین قورولماسینا بؤیوک اؤزن گؤسترمه‌لی‌دیرلر. آنجاق، بو باره‌ده رحمتلیک ائلچی بیین بو سؤزلرینه دقت یئتیریلمه‌لی‌دیر. او دئدی “ بیز بوتون دؤولت و میللتلرله یاخین علاقه و دیپلوماتیک موناسیبتلرین قورولماسینا چالیشمالیییق. اونون ایکی شرطی اولما‌لی‌دیر، بیرینجیسی او اؤلکه‌لرین دئموکرات اولماسی، ایکینجیسی، برابر حقوقلو، قارشیلیق‌لی حؤرمت و منافعین تامینی”.
قورتولوش ساواشیندا و آتاتورک دؤنمینده، بوتون بو باشاری‌لار، یوخاریدا قیساجا آنلاتماغا چالیشدیغیم، هدفین تعیینی، میللی روحون تنظیمی، دئموکراتیک بیرلیگین تامینی و یارارلی دیپلوماسی‌نین ایشله ییشی نتیجه‌سینده الده ائدیلمیش‌دیر.
بو دورومدا، میللی حرکتچی‌لریمیز اؤرنک سئچرکن دقتله فیکیرلشیب دوغرو قرار وئریرسه، دوگون‌لریمیزین یاواش یاواش آچیلاجاغینا اینانیرام. بیزیم اوچون، اوکتوبر اینقیلابی، چین چئوریلیشی، ویئتنام ساواشی، کاستاریکا دؤیوش‌لری اؤرنک اولما‌لی‌دیر، یوخسا آتاتورکون یئریدیگی یولون ایزی.
زامان و مکان شرط‌لرینی دوزگون اؤلچه‌رک، تورکیه‌ده کی قورتولوش موباریزه‌سی مودئلینده، بعضی دوزلیش‌لر آپارماقلا، سلاح یئرینه دوگونلنمیش یوموروق، بعضی خیالات یئرینه بین الخالق تشکیلات‌لار، او جمله‌دن بمت- نین تانیدیغی دئموکراتیک حاق‌لار چرچیوه‌سینده میللی موقددراتیمیزی تعیین ائتمک هدف اولا بیلرمی؟
آتانین روحو شاد، میللتیمیزین باشی ساغ اولسون
بؤیوک رسول اوغلو 10.11.2009
قایناق:آذربایجان میللی دیرنیش تشکیلاتی سیته سی
